مجتبی گهستونی، فعال رسانه‌ای، در یادداشتی نوشت: خوزستان به دلیل دارا بودن شرایط آب وهوای متعادل، تنوع فرهنگی و قومی، تنوع آداب و رسوم، برخورداری از مناظر طبیعی، برخورداری از میراث‌فرهنگی جهانی و ملی، تنوع صنایع‌دستی، تنوع خوراک و... گردشگران مشتاقی را در خود جای می‌دهد.
اما بخشی از گردشگران ورودی به خوزستان که در زمره گردشگران فرهنگی و طبیعی هستند، مشتاق‌اند از سنگ نگاره‌ها و نقش برجسته‌هایی بازدید کنند که در کوهستان‌ها و یا دل طبیعت قرار دارند.
در ادامه بخشی از نقش برجسته‌های بسیار شاخص خوزستان که عمدتا در شهرستانهای ایذه و اندیکا قرار دارند و این استان را به موزه رو باز سنگ‌نگاره‌ها تبدیل کرده است معرفی می‌کنم.
سنگ نگاره اول مربوط به مراسم قربانی کردن آیاپیر، یکی از پادشاهان دوره ایلامی است. اما در سنگ نگاره دوم، شخصی در میانه تصویر به حالت نیایش قرار دارد و دست های خود را جلوی صورتش گرفته است. در سمت چپ او ۴ نفر به حالت ایستاده قرار دارند و با احترام او را همراهی می‌کنند. سنگ نگاره سوم مربوط به حمل مجسمه یکی از خدایان ایلامی است. چهار مرد این مجسمه را به دوش کشیده‌اند و پشت سر آنها پادشاه با تعداد زیادی از همراهان قابل مشاهده هستند. سنگ نگاره چهارم مربوط به اهدای هدایا توسط پادشاه است. پادشاه بر تختی تکیه زده و جلوی او ۳ میز قرار گرفته‌اند. اما در مقابل، چندین نفر در ۴ ردیف به حالت احترام قرار دارند. در سنگ نگاره پنجم شخصی ایلامی در جلوی یک آتشدان در حال اجرای مراسم مذهبی است. همچنین، تصویر حیوانات قربانی شده در مقابل او دیده می‌شوند. اما در سنگ نگاره ششم مانند تصویر شماره سه مربوط به حمل خدایان توسط ۴ مرد است. این افراد کلاه به سر، در حال بلند کردن مجسمه هستند.
نقش برجسته‌های دیگر به غار اشکفت سلمان ایذه تعلق دارد. در اشکفت سلمان خط نوشته‌هایی میخی مربوط به دوره ایلام نو کشف شده است. این غار پرستشگاه تاریشا از خدایان ایلامی‌ها نیز بوده است. درون غار اشکفت سلمان ایذه چهار نقش برجسته وجود دارد که دو تای آن داخل غار و دو تای دیگر در خارج از غار وجود دارد. بزرگ‌ترین نوشته خط میخی از دوره ایلامی در این غار وجود دارد که از زمان شاهک عیلامی، شاه بومی آیاپیر یا آیاتم، وجود دارد و همچنین برای نخستین بار حضور مصور زن دوشادوش مرد در نقش برجسته‌های این غار دیده شده است.
در شهرستان ایذه دو نقش برجسته دیگر در پشت و رو یک تخته سنگ وجود دارد که تخمین زده‌اند یکی مربوط به زمان ایلامیان و دیگری مربوط به زمان اشکانیان است. این موضوع باعث شده تا سنگ نگاره خُنگ اژدر متفاوت باشد. این سنگ نگاره‌ها در سال ۱۹۶۱ میلادی توسط یک محقق انگلیسی به نام لویی واندبرگ بررسی شده و به ثبت ملی رسیده‌اند. در نقش برجسته اول که متعلق به ایلامیان است؛ می‌توان تشخیص داد که تصویر این سنگ نگاره مربوط به پادشاه است که مردم به دیدن او می‌رفتند. در نقش برجسته دوم هم می‌توان تصویری را دید که پادشاه دوم اشکانیان، مهرداد بر روی اسب نشسته و سه نفر در کنار او ایستاده‌اند و یک کبوتر هم در میان آنها دیده می‌شود.
اما دو سنگ نگاره دیگر که قابل بازدید هستند به نام خُنگ یارعلیوند و خُنگ کمالوند به شما معرفی می‌کنم.
در نقش برجسته خنگ علی‌وند پیکره تمام رخ دو نفر در کنار هم با تونیک تا زیر زانو و لباس‌های چین‌داری که از مشخصه‌های پیکره‌های الیمایی است، نمایش داده شده است. نقش برجسته خنگ علی‌وند در سال ۱۳۸۷ با شماره ۲۵۹۹۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
اما نقش برجسته خنگ کمالوند که توسط والتر هینز در سال ۱۹۶۳ کشف شد، پیکره تمام رخ مردی والا مقام سوار بر اسبی به صورت نیم رخ، در سمت چپ کشیده شده است و پیکره تمام رخ و ایستاده کاهنی که با شیئی در دست راست به مشایعت آن سوار آمده است. در بالای نقش برجسته در یک سطر به خط آرامی متن کتیبه‌ای به زبان الیمایی نمایش داده شده است. این نقش برجسته در سال ۱۳۸۷ با شماره ۲۵۹۷۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
اما منطقه الیمایی شامل جلگه‌های مرتفع و دره‌های کوه‌های بختیاری در کناره رود کارون و شمال شرقی خوزستان است. هرچند تعیین حدود دقیق این منطقه بسیار دشوار است ولی وسعت این منطقه در طول حیات آن بر حسب کشور گشایی‌های اشکانیان، کاملاً تغییر می‌یافته و یا دولت‌های کوچک همسایه، بخش‌های کم بیش مهمی از الیمایی را تسخیر می‌کردند. در این منطقه تاکنون تعدادی نقش برجسته کشف و معرفی شده است.
نقش برجسته سنگ ماهی در منطقه سوسن سرخاب شهرستان اندیکا از جمله این آثار است. موضوع این اثر نیز همانند چند نقش برجسته دیگر این دوران نمایانگر صحنه بزم است.
اما نفش برجسته تنگ بتا در شهرستان اندیکا یک شاهکار است. تنگ بتا در دشت شیمبار با ۱۲ نقش برجسته در ارتفاعات کوه دلا قرار دارد. تنگ بتا از متفاوت‌ترین نقش‌برجسته‌های خوزستان است که با در نظر گرفتن نوع پوشش و آرایش موی سر این سنگ نگاره‌ها، مربوط به الیماییدها (حکومت محلی هم زمان با اشکانیان که اندیکا جزیی از قلمروی آنها محسوب می‌شده است) هستند.
تنگ بتا در سال ۱۳۸۹ به شماره‌ی ۲۵۹۸۹ در فهرست آثار ملی ثبت شده و شامل دو بخش است. یک تابلو که نقش یک نفر روی آن حجاری شده و در تابلوی دیگر ۱۲ نقش برجسته‌ی دیگر وجود دارد. در این نقش‌برجسته‌ی ۱۲ نفری، ۹ نفر هم‌قد و در بخش دیگر، سه نفر قامت کوتاه‌تری دارند. در میانه‌ی نقش، کتیبه، گرز و پایه‌ی آتشدان دیده می‌شود. بر سر دو نفر از آنها تاجی قرار دارد که این دو نفر را از بقیه ممتاز و جدا می‌کند و به نظر می‌رسد که ملکه و همسر شاه باشند. حالت افراد به نحوی است که گویی در حال انجام مراسم مذهبی هستند.
پیشنهاد می‌دهم در سفر به خوزستان با یک برنامه‌ریزی منسجم از نقش برجسته‌هایی که شاهکار حجاران دوران باستان است دیدن کنید.
انتهای پیام/
نظر شما